Fundacja Borussia, Olsztyn

Zdjęcia z projektu [1]

Workcamp miał na celu przekazanie wiedzy na temat historii i współczesności Obwodu Kaliningradzkiego, a także uwrażliwienie lokalnych środowisk na kwestie ochrony zabytków w regionie. Dwunastu wolontariuszy z Rosji, Polski i Niemiec wykonywało prace renowacyjne zabytków. w okolicach Ozierska, Krasnolesiu, Niemanskoje i mieście Żeleznodorożhnyj. W warsztatach wprowadzających poruszone zostały zagadnienia związane ze specyfiką historyczną regionu z uwzględnieniem polsko-rosyjsko-niemieckiego dziedzictwa kulturowego. Wolontariusze posadzili drzewa przy tablicy upamiętniającej poległych w czasie I wojny światowej we wsi Niemanskoje, wykonali prace porządkowe wraz z dokumentacją fotograficzną w Żeleznodarożym, uporządkowali dwa cmentarze wojskowe z czasów I wojny światowej we wsiach Zaozornoje i Otradnoje, wykonali podstawowe prace porządkowe, drobne rekonstrukcje i serię fotografii kościoła w Krasnolesiu. Pomogli też w pracach konserwatorskich kościoła wzniesionego przez Zakon Krzyżacki w Gwardiejskoje. Przed rozpoczęciem projektu w Kaliningradzie zorganizowano jednodniowe seminarium z udziałem partnerów lokalnych, którego celem było przygotowanie ich do współpracy z wolontariuszami zagranicznymi oraz przekazanie doświadczeń Borussii. Rezultaty pracy dokonanych podczas obozu zaprezentowano w formie wystawy fotografii w kaliningradzkim Muzeum Oceanu Światowego.

Organizacje partnerskie w Obwodzie Kalinigradzkim:

Centrum Młodzież na Rzecz Wolności Słowa (Kaliningrad)

Agencji Wspierania Inicjatyw Kulturalnych Transit (Kaliningrad)

Borussia została założona wiosną 2006 r. Fundacja kontynuuje i wspiera działalność, prowadzoną od 1990 roku przez Stowarzyszenie Wspólnota Kulturowa „Borussia”. Jej celem jest budowanie i pogłębianie kultury dialogu i tolerancji między przedstawicielami różnych narodowości, wyznań, tradycji oraz współtworzenie społeczeństwa obywatelskiego w regionie Warmii i Mazur. Organizacja prowadzi działalność edukacyjną i kulturalną dla młodzieży i dorosłych, organizuje seminaria, warsztaty, konferencje, odczyty i wieczory literackie. Prowadzi też własne wydawnictwo. Od 1992 r. uczestniczy w realizacji międzynarodowego programu wymiany wolontariuszy „Budowanie mostów w Europie”. Od kwietnia 2005 roku Borussia, w partnerstwie z Funduszem „Pamięć i Przyszłość” niemieckiej Fundacji „Pamięć, Odpowiedzialność i Przyszłość”, realizuje „Międzynarodowy wolontariat w ochronie krajobrazu kulturowego na Warmii i Mazurach”, w ramach którego młodzi ludzie z Polski, Niemiec i Rosji odbywają roczny staż wolontariacki w organizacjach i instytucjach zajmujących się ochroną dziedzictwa kultury.

Bariery Kaliningradu

Jedną z podstawowych barier utrudniających pracę na terenie obwodu kaliningradzkiego jest brak infrastruktury turystycznej. Poza największymi miastami regionu istnieją duże problemy z zakwaterowaniem grupy. Powoduje to zwiększenie odległości i konieczność dowożenia uczestników. Równie trudne okazały się bariery biurokratyczne – w strefach przygranicznych, gdzie przede wszystkim prowadzone były prace Borussi, zarówno obywatele Rosji, jak i obcokrajowcy zobowiązani są do posiadania przepustek wydawanych w terminie 10 dni przez Federalną Służbę Bezpieczeństwa. Konieczność dopełnia tych procedur wydłuża znacznie okres potrzebny na przygotowania projektu. Na szczęście tym razem przepustki zostały wydane w ciągu 3 dni.

W czasie pobytu na terenie obwodu kaliningradzkiego w okresie dłuższym niż 3 dni robocze, obcokrajowcy zobowiązani są do posiadania oficjalnego meldunku. Trudno jednak uzyskać jasne informacje gdzie, w jaki sposób i za jaką cenę można dopełnić formalności. Mimo, iż jest to obowiązkiem prowadzących hotele, często nie jest to wykonywane. Jednocześnie brak meldunku wiąże się z zapłaceniem wysokiego mandatu. Barierę stanowi również niemożliwość dokonywania bezgotówkowych transakcji. Wszystkie płatności należy dokonywać w gotówce.

Pomniki historii

Projekt Od przeszłości ku przyszłości: międzynarodowy wolontariat dla Obwodu Kaliningradzkiego polegał na włączeniu do współpracy międzynarodowej działającej w Kaliningradzie sieci wolontariuszy, zaangażowanych w porządkowanie, renowacje oraz drobne konserwacje związanych z historią i kulturą Obwodu Kaliningradzkiego. Wolontariusze zajęli się cmentarzami i tablicami informacyjnymi ku czci rosyjskich i niemieckich żołnierzy z czasów I wojny światowej w okolicach Ozierska, kościołem z XIX wieku (Rominten) w Krasnolesiu, tablicą informacyjną z czasów I wojny światowej we wsi Niemaskoje, a także ruinami zamku i dziewiętnastowiecznym kościołem w Żeleznodorożnym. Wybrane obiekty należały do różnych kultur i epok, co jest dowodem na unikatowość zabytków dziedzictwa kulturowego regionu. Wśród nich są: niemieckie obiekty z czasów panowania Zakonu Krzyżackiego, budynki sakralne z XIX wieku, pomniki z czasów wojny francusko-pruskiej, I wojny światowej, cmentarz zbiorowy z czasów II wojny światowej, wreszcie radzieckie obiekty historyczne.

Założenie. Wprowadzenie

Program workcampu łączył w sobie aspekt poznawczy i praktyczny. Miał na celu: przekazanie wiedzy na temat historii i współczesności Kaliningradu, pokazał też możliwości jakie daje współpraca z wolontariuszami. Innym celem było uwrażliwienie lokalnych środowisk w obwodzie na tematykę ochrony zabytków i krajobrazu kulturowego; edukację międzykulturową. Oprócz 12 osobowej grupy wolontariuszy z Polski, Rosji i Niemiec, która stale uczestniczyła w obozie, w prace w poszczególnych miejscowościach włączali się lokalni wolontariusze. Łącznie w projekcie zaangażowanych było około 30 osób. Pod koniec lipca, przed rozpoczęciem obozu, zorganizowano spotkanie przygotowawcze w Kaliningradzie, którego celem było przekazanie lokalnym koordynatorom doświadczeń Borussii w realizacji międzynarodowych projektów dotyczących ochrony dziedzictwa kulturowego z udziałem wolontariuszy. Koordynatorzy dowiedzieli się również o wymogach formalno-prawnych i potencjalnych zagrożeniach związanych z pracą na obiektach zabytkowych. W spotkani udział wzięli przedstawiciele wszystkich organizacji biorących udział w projekcie.

Wzajemne poznanie

Po przyjeździe do Kaliningradu uczestnicy, zwiedzili muzeum „Brama Fridlandzka", odbyli krótką wycieczkę po mieście, a następnie udali się do Czernichowska, gdzie rozpoczęło się seminarium wprowadzające. Organizatorzy przedstawili wolontariuszom doświadczenia kaliningradzkich organizacji pozarządowych na rzecz ochrony dziedzictwa historycznego i kulturowego. Zaprezentowano także projekty na rzecz ochrony krajobrazu kulturowego realizowane z udziałem wolontariuszy na terenie Polski i Niemiec. Wolontariusze odwiedzili leżącą na rosyjsko-litewskiej granicy wieś Niemanskoje, gdzie zwiedzili szkolne muzeum historyczne. Następnie wzięli udział w uroczystym sadzeniu drzew przy pomniku upamiętniającym żołnierzy poległych w czasie I wojny światowej. Na zakończenie wizyty odbyły się towarzyskie rozgrywki w siatkówkę z reprezentacją lokalnej szkoły.

Różne kościoły. Różne cmentarze.

Plan pobytu wolontariuszy w Obwodzie Kaliningradzkim obejmował kilka miejsc, związanych z różnymi wydarzeniami historycznymi, które powstawały w różnych epokach. Na terenie Żeleznodarożnego wolontariusze zbierali śmieci, malowali kraty zabytkowego kościoła, usuwali graffiti ze ścian zabytków. Głównym obiektem ich prac był piętnastowieczny kościół, który został poważnie uszkodzony podczas obu wojen. W 1961 roku runęły ściany świątyni. Pod koniec lat 90. ruiny zostały zabezpieczone. Pracę wolontariuszy wsparła lokalna administracja. Po mieście, które w czasach niemieckich nosiło nazwę Fridland, oprowadził wolontariuszy przewodnik z miejscowego muzeum. Uczestnicy porządkowali teren i przygotowywali dokumentację kilku innych obiektów zabytkowych. Wykonali fotografie i uzupełniali kartotekę Regionalnego Centrum Ochrony Pomników Historii i Kultury. Uczestnicy na kilka godzin włączyli się w prace renowacyjne kościoła wzniesionego przez Zakon Krzyżacki w XIV w miasteczku Gwardiejskoje. Historię budynku i stan dotychczasowych działań mających na celu zachowanie obiektu przedstawili architekt Yurij Zabuga oraz prezes ziomkostwa byłych niemieckich mieszkańców rejonu.

Wojna wielu narodów

W dalszych pracach wolontariuszy podzielono ich na dwie grupy. Jedna wyjechała do Ozierska, druga do wsi Krasnolesie w rejonie niestierowskim. Wolontariusze z Ozierska pracowali na rosyjsko-niemieckim cmentarzu wojskowym z 1914 roku we wsi Zaozerje oraz położonym w pobliżu cmentarzu żołnierzy rosyjskich we wsi Otradnoje. Podjęli się jego uporządkowania i odnowienia dwunastu tablic nagrobnych. Druga grupa wyjechała do Krasnolesia, gdzie pierwszego dnia poznawali wieś i jej okolice: tablicę upamiętniającą I wojnę światową, kościół z XIX wieku, cmentarz żołnierzy radzieckich z czasów II wojny światowej oraz starą stację kolejową. Po obiedzie wolontariusze rozpoczęli prace porządkowe na terenie kościoła – oczyszczanie murów z graffiti i wykonanie dokumentacji fotograficznej stanu zachowania zabytku.

Warsztaty. Wykłady. Spotkania

Obóz Borussi nie polegał jedynie na pracy na konkretnych obiektach. Wolontariusze wysłuchali wykładów dr Gunnara Strunza z Wolnego Uniwersytetu w Berlinie i Anatolija Bachtina z Państwowego Archiwum Obwodu Kaliningradzkiego. Dr Strunz przedstawił zarys historii regionu od prehistorii po czasy współczesne. Wykład ilustrowały mapy oraz stare zdjęcia miast i miasteczek byłych Prus Wschodnich. Natomiast Anatolij Bachtin omówił współczesny stan zachowania zamków, pałaców i kościołów na terenie Obwodu Kaliningradzkiego. Aby grupa mogła się lepiej poznać, trenerzy Centrum „Młodzież na rzecz wolności słowa" przeprowadzili zajęcia integracyjne. Równie ważne okazały się zajęcia dotyczące profilu idealnego wolontariusza, podczas których grupa wspólnie wypracowała podstawowe zasady, którymi uczestnicy powinni kierować się w swojej pracy.

Ślady przeszłości

Chociaż Obwód Kaliningradzki przez lata ulegał coraz większej sowietyzacji i trudno znaleźć tu dziś dużą ilość świadectw historii i dawnego dziedzictwa, wolontariusze zwiedzili kilka zabytków regionu. W zamku Insterburg przedstawiono wolontariuszom zarys historii obiektu. Uczestnicy odwiedzali też kościoły prawosławne, między innymi cerkiew Św. Michaiła w Czerniachowsku. Większość z nich po raz pierwszy zetknęła się z rosyjską kulturą duchową. Uczestnicy odbywali również wizyty do miejsc nierozerwalnie związanych z historią i kulturą Obwodu. Odwiedzili w muzeum w Prawdińsku i muzeum Kristijonasa Donelajtisa we wsi Czystyje Prudy. W Żeleznodorożnym uczestnicy spotkali się z burmistrzem, który opowiedział wolontariuszom o historii miasta. Wzięli również udział w festiwalu Motywy ojczystego kraju – malowali graffiti o tematyce historycznej na ścianach specjalnie do tego wyznaczonych budynków. Wolontariusze zostali nagrodzeni dyplomami przez lokalny samorząd.

Rezultaty pracy dokonanych podczas obozu zaprezentowano w formie wystawy fotografii w Muzeum Oceanu Światowego. W uroczystym zakończeniu projektu wzięli udział: minister edukacji Obwodu Kaliningradzkiego N.S. Sherry, pełniący obowiązki ministra kultury Obwodu Kaliningradzkiego A.G. Popov oraz Konsul Generalny RP w Kaliningradzie Jarosław Czubiński. Przedstawiciele władz regionu zadeklarowali wsparcie podobnego projektu w następnym roku.